บทนำ

              รังนก (Edible bird’s nest) เป็นผลผลิตที่ได้มาจากน้ำลายของนกแอ่นกินรัง (Edible-nest swiftlet) ปัจจุบันจัดอยู่ในสกุล Aerodramus มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Aerodramus fuciphagus เดิมใช้ชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Collocalia fuciphaga รังนกได้รับความนิยมบริโภคกันอย่างแพร่หลาย โดยเฉพาะชาวจีนรับประทานมานานกว่า 1000 ปี เพราะเชื่อว่ารังนกมีสรรพคุณในการรักษาโรคและบำรุงร่างกาย ในประเทศไทยรังนกถือเป็นทรัพยากรธรรมชาติที่มีความสำคัญและมีคุณค่าทางเศรษฐกิจ พบได้ตามถ้ำในเกาะต่างๆ บริเวณริมชายฝั่งทะเลอ่าวไทยและทะเลอันดามัน เป็นสินค้าส่งออกตั้งแต่สมัยอยุธยาจนถึงปัจจุบัน ปริมาณการส่งออกอยู่ในอันดับสองรองจากประเทศอินโดนีเซีย ทำให้สามารถสร้างรายได้ให้กับประเทศเป็นมูลค่าหลายร้อยล้านบาทต่อปี (บังอร, 2547) แต่ปริมาณรังนกตามธรรมชาติมีไม่เพียงพอกับความต้องการของตลาดและมีราคาแพง ทำให้มีผู้ผลิตรังนกปลอมเลียนแบบรังนกแท้และนำมาจำหน่ายในท้องตลาดทั้งรูปแบบรังนกแห้ง และแบบสำเร็จรูปพร้อมดื่ม ซึ่งจะมีราคาถูกกว่ารังนกแท้ ทำให้ผู้บริโภคหลายรายเข้าใจผิด เนื่องจากรังนกแท้และรังนกปลอมมีลักษณะภายนอกที่คล้ายคลึงกันมาก ไม่สามารถแยกความแตกต่างได้จากการสังเกตด้วยตาเปล่า การทดสอบรังนกในห้องปฏิบัติการด้วยวิธีทางเคมีและเทคนิคอินฟราเรดสเปกโทรสโกปี (Infrared spectroscopy) ถูกนำมาใช้เพื่อตรวจสอบรังนกแท้ เนื่องจากวิธีนี้สามารถแยกความแตกต่างระหว่างรังนกแท้และรังนกปลอมได้อย่างมีประสิทธิภาพ อีกทั้ง ผู้ประกอบการไทยยังได้รับผลกระทบจากปัญหาการส่งออกรังนกไปยังประเทศจีน เพราะตรวจพบสารปนเปื้อนไนไตรท์ในรังนกสีแดงจากประเทศมาเลเซียเกินค่ามาตรฐานที่จีนกำหนด กรมวิทยาศาสตร์บริการได้ดำเนินการลงพื้นที่ในภาคใต้ โดยนำองค์ความรู้ทางวิทยาศาสตร์มาปรับปรุงและพัฒนาคุณภาพสินค้ารังนก เพื่อหาแนวทางในการปรับปรุงและพัฒนารังนกของประเทศไทย รวมถึงส่งเสริมและฟื้นความเชื่อมั่นในการเปิดตลาดรังนกทั้งภายในและต่างประเทศต่อไป (กรมวิทยาศาสตร์บริการ, 2556)

              ดังนั้น การเลือกซื้อรังนกและผลิตภัณฑ์รังนก ผู้บริโภคจึงควรพิจารณาให้รอบคอบจากการดูฉลาก ซึ่งระบุผู้ผลิตจำหน่ายที่ชัดเจน มีเครื่องหมายรับรองของสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) และมีราคาที่เหมาะสม เพื่อผู้บริโภคจะได้รับประโยชน์คุ้มค่าจากการรับประทานรังนกแท้

ประวัติความเป็นมาของรังนก (จรรยา, 2540)

              รังนก (Edible bird’s nest) เป็นอาหารบำรุงร่างกายชนิดหนึ่งที่ชาวจีนและกลุ่มคนที่มีฐานะดีนิยมรับประทานกันอย่างแพร่หลาย เพราะเป็นของหายากและมีราคาแพง จนถูกขนานนามว่า ทองคำขาวแห่งท้องทะเล หรือ คาร์เวียแห่งตะวันออก โดยในอดีตรังนกที่ต้มกับน้ำตาลกรวดได้รับการยกย่องว่าเป็นอาหารบำรุงชั้นยอดของฮ่องเต้ ตลอดจนกลุ่มชนชั้นสูงของจีน วัฒนธรรมการรับประทานรังนกในประเทศต่างๆ ทั้งไทย ญี่ปุ่น สิงคโปร์ รวมถึงประเทศอื่นๆ จึงได้รับการถ่ายทอดวัฒนธรรมนี้มาจากชาวจีนด้วย และยังพบว่า ในราชวงศ์   หมิงตอนปลาย เมื่อแพทย์เขียนใบสั่งยามักจะมีรังนกเป็นส่วนประกอบเสมอ เนื่องจากแพทย์จีนเชื่อว่า รังนกสามารถรักษาโรคทางเดินหายใจ ช่วยบำรุงสุขภาพเด็ก สตรีและคนชรา บำรุงผิวพรรณของสตรีให้มีความนุ่มนวลอ่อนเยาว์ บำรุงปอดและเลือด และบำรุงสุขภาพของผู้ป่วยในระยะพักฟื้น รวมทั้งสตรีหลังคลอดบุตร โดยรายละเอียดความเป็นมาของรังนกมีดังนี้

              1. ความหมายของรังนก

              รังนก หมายถึง รังของนกอีแอ่นหรือนกแอ่นกินรังที่สามารถนำมาบริโภค (Edible-nest swiftlet) ได้จากสารคัดหลั่งจากต่อมน้ำลาย (Salivary glands) ของนกอีแอ่นหรือนกแอ่นกินรัง (สำนักงานมาตรฐานสินค้าเกษตรและอาหารแห่งชาติ, 2557) มีลักษณะเป็นสีขาว เหนียว เกาะติดตามซอกหินหรือ หน้าผาได้ดี รังนกแห้งจึงมีคุณค่าทางอาหารสูง เนื่องจากน้ำลายนกมีเอนไซม์ ซึ่งเป็นสารในกลุ่มโปรตีนเป็นองค์ประกอบหลัก ปัจจุบันนกแอ่นกินรังจัดอยู่ในสกุล Aerodramus มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Aerodramus fuciphagus เดิมใช้ชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Collocalia fuciphaga ในประเทศไทยมีนกแอ่นกินรังที่สำคัญอยู่ 3 ชนิด คือ นกแอ่นกินรัง นกแอ่นกินรังตะโพกขาว และนกแอ่นหางสี่เหลี่ยมหรือนกแอ่นรังดำ (ภาพที่ 1) โดยนกแอ่นกินรัง และนกแอ่นกินรังตะโพกขาวจะให้รังสีขาว ส่วนนกแอ่นหางสี่เหลี่ยมหรือนกแอ่นรังดำจะให้รังสีดำ เนื่องจากมักมีขนนกเป็นส่วนผสมด้วย 

                                                                  (1) นกแอ่นกินรัง                                                                (2) นกแอ่นกินรังตะโพกขาว

(3) นกแอ่นหางสี่เหลี่ยม

(ที่มา : http://www.actsthai.com/default.asp?content=contentdetail&id=891)

ภาพที่ 1 นกแอ่นกินรังที่พบในประเทศไทย 3 ชนิด 

              2. นกแอ่นกินรัง (Edible-nest swiftlet)

                    (1) การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์ 

                    (2) ลักษณะของนกแอ่นกินรัง

                         นกแอ่นกินรังเป็นนกขนาดเล็ก มีขนาดลำตัวยาว 3 นิ้วครึ่ง ถึง 6 นิ้ว หนักประมาณ 15-18 กรัม ชอบทำรังอยู่รวมกันเป็นกลุ่มๆ (ภาพที่ 3) ภายในถ้ำบนเกาะกลางทะเลที่ห่างไกลผู้คน เช่น เกาะต่างๆที่เรียงรายอยู่ในน่านน้ำทั้งฝั่งอ่าวไทยและฝั่งอันดามัน ในพื้นที่จังหวัดพังงา กระบี่ โดยเฉพาะเกาะสี่ เกาะห้าของหมู่เกาะในทะเลสาบสงขลา (ภาพที่ 2 ) เวลาบินออกจากถ้ำในตอนเช้า เพื่อไปหากินแมลงต่างๆ จะเห็นเป็นก้อนสีดำยาวยืดออกมาเป็นเวลาหลายนาทีกว่าจะหมด ซึ่งจะบินมิได้หยุดพักตามต้นไม้หรือพื้นดินเหมือนนกอื่นๆ นานถึง 40 ชั่วโมง และมีความเร็วเฉลี่ย 140 กิโลเมตรต่อชั่วโมง พอตกเย็นจะกลับมานอนในถ้ำและเกาะประจำที่เดิม โดยนกจะส่งเสียงร้องด้วยความถี่สูงถึง 1,500-5,500 เฮิรตซ์ เสียงสะท้อนจากผนังถ้ำกลับสู่โสตประสาทอันยอดเยี่ยมนี้จะเป็นเครื่องชี้นำทางให้มันกลับรังได้อย่างคล่องแคล่วและแม่นยำ นกชนิดนี้จึงเป็นคนละชนิดกับนกแอ่นบ้าน (Barn swallow) ที่เห็นอยู่ตามสายไฟ ซึ่งจะสร้างรังด้วยเศษหญ้าและโคลน ไม่สามารถนำมารับประทานได้ (บังอร,2547)

(ที่มา : http://www.tlcthai.com)

                                            (ที่มา : http://www.pacificnorthwestbirds.com)                                   (ที่มา : http://www.manager.co.th)

ภาพที่ 4 วงจรชีวิตและการสืบพันธุ์ของนกแอ่นกินรัง

                         นกแอ่นกินรังเป็นสัตว์ที่มีพฤติกรรมสร้างรังทดแทน (Re-nest) คือ นกจะสร้างรังใหม่ทดแทนรังที่ถูกเก็บเกี่ยวหรือรังที่ถูกทำลายก่อนที่จะวางไข่ แต่หลังจากที่นกวางไข่แล้วแม้รังจะถูกทำลายหรือถูกเก็บเกี่ยวไปนกจะไม่สร้างรังทดแทนอีก โดยทั่วไปรังแรกจะเริ่มสร้างประมาณเดือนมกราคม ใช้เวลาสร้างประมาณ 30-40 วัน รังที่ 2 สร้างประมาณกลางเดือนมีนาคม ใช้เวลาสร้างประมาณ 20-25 วัน และรังที่ 3 สร้างประมาณกลางเดือนเมษายน ใช้เวลาสร้างประมาณ 15-17 วัน นกบางตัวเท่านั้นที่จะสร้างรังที่ 4 แม้จะเก็บเกี่ยวหรือไม่ก็ตาม แต่ถ้ามีการเก็บเกี่ยวรังที่ 4 ก็สามารถสร้างรังที่ 5 และ 6 ทดแทนได้ รังแรกของนกแอ่นกินรังจะมีสีขาว แต่รังต่อไปมีสีค่อนไปทางเหลือง และรังที่ 3 จะมีสีออกแดงเรื่อๆจนกระทั่งเป็นสีแดง ซึ่งมักมีคำพูดว่า นกต้องกระอักเลือดออกมาสร้างรัง แต่การที่เห็นเป็นสีออกแดงหรือสีแดงนั้น เนื่องจากมีสีสนิมของแร่เหล็กตามผนังถ้ำเจือปน ทั้งนี้ นกแอ่นกินรังจะมีอายุประมาณ 6-7 ปี เชื่อกันว่านกที่มีอายุ 3 ปี จะสร้างรังที่ดีที่สุด ในประเทศไทยรังของนกแอ่นกินรังชนิดรังสีขาวมีปริมาณประมาณ 60-100 รังต่อ 1 กิโลกรัม ราคากิโลกรัมละ 70,000-100,000 บาท ส่วนชนิดรังสีดำจะมีปริมาณประมาณ 20-30 รังต่อ 1 กิโลกรัม มีราคาอยู่ระหว่าง 6,000-20,000 บาทต่อกิโลกรัม 

ลักษณะของรังนก (บังอร, 2557)

              รังนกนับเป็นทรัพยากรธรรมชาติที่มีความสำคัญและมีคุณค่าของประเทศไทย โดยเฉพาะบริเวณถ้ำตามเกาะต่างๆ ของชายฝั่งทะเลอ่าวไทยและทะเลอันดามัน เนื่องจากเป็นสินค้าส่งออกตั้งแต่สมัยอยุธยาจนถึงปัจจุบัน สามารถช่วยสร้างรายได้มูลค่าหลายร้อยล้านบาทต่อปีให้กับประเทศ ปริมาณการส่งออกอยู่ในอันดับสองรองจากประเทศอินโดนีเซีย นกแอ่นกินรังสร้างรังจากน้ำลายที่ขับออกมาเป็นเส้นบางๆ คล้ายวุ้น สานทอเป็นรังรูปครึ่งถ้วยยึดติดกับผนังถ้ำหรือผนังบ้านหรือเพดานของอาคารเหมือนซีเมนต์ที่แห้งเร็ว ลักษณะรังเมื่อรังแห้งจะแข็ง มีรูพรุน มีเศษขนละเอียดบ้างไม่มาก เมื่อมีผู้เก็บรังแรกไป นกจะสร้างรังใหม่เพื่อให้ทันการวางไข่ การสร้างรังเร็วขึ้น ทำให้มีเศษเลือดปะปน และรังมีขนาดเล็กลง ซึ่งมีขนาดเล็กกว่าครั้งแรก และถ้า  รังนกถูกเก็บไปนกจะรีบทำรังใหม่อีกครั้ง ทำให้คุณภาพของรังยิ่งต่ำลง โดยรังนกที่มีคุณภาพดีมีลักษณะเป็นรังสีขาว ขนาดใหญ่ มีน้ำหนักประมาณ 6-8 กรัม ลึก 2 นิ้ว ส่วนรังเล็กกว่ามีน้ำหนักประมาณ 3-7 กรัม (ภาพที่ 5)

                                                     (ที่มา : http://www.108trips.com)                                               (ที่มา : http://www.quinl.com)

ภาพที่ 5 ลักษณะของรังนกแอ่นกินรัง

ชนิดของรังนก

              รังนกสามารถแบ่งออกเป็นหลายชนิด ตามลักษณะเหล่านี้ 

                       -  รังนกบ้าน เป็นรังที่นกมาสร้างไว้ตามชายคาบ้านหรืออาคารที่มนุษย์สร้างให้นกอาศัยอยู่ทำรัง และออกไข่ทั้งปี รังนกชนิดนี้มีสีขาวจัด ขนาดเล็ก และบาง ไม่เป็นที่นิยมของผู้บริโภคจึงมีราคาถูกกว่ารังนกตามธรรมชาติ (ภาพที่ 6)

 

            

 

(ที่มา : http://www.vcharkarn.com/varticle/43171)

ภาพที่ 6 ชนิดของรังนก

 

แหล่งของรังนก

              ในประเทศไทยรังนกที่มีคุณภาพดีที่สุดอยู่ที่ภาคใต้ตามเกาะแก่งต่าง ๆ ตั้งแต่เขตชุมพรลงไปถึงจังหวัดสตูล โดยแหล่งรังนกที่สำคัญ ได้แก่

                         

การเก็บรังนก

              ผู้ที่จะเก็บรังนกได้ต้องได้รับสัมปทานจากกระทรวงการคลังก่อน และมีสิทธิเก็บรังนกจากเกาะนั้น ๆ ได้ปีละ 3 ครั้ง (ภาพที่ 8) ในช่วงเวลาที่เหมาะสม (ภาสกิจ, 2554) ดังนี้ 

              -  ครั้งที่ 3 อยู่ในช่วงประมาณเดือนกรกฎาคมจนกระทั่งเดือนธันวาคม เนื่องจากต้องทอดระยะให้นกได้สร้างรัง วางไข่ และเลี้ยงดูลูกนกจนโตพร้อมที่จะบินจากไป นกจะบินกลับมาสร้างรังใหม่อีก และมักจะมาทำรังอยู่ที่เดิมไม่เคยคลาดเคลื่อน รวมถึงเริ่มทำรังพร้อมกันหมดทุกปี รังนกที่เก็บได้ในครั้งท้ายนี้ก็จะมีคุณภาพลดลงตามลำดับ (จรรยา, 2540)

 

                          

 

                                              (ที่มา : http://www.matichon.co.th/online)                                      (ที่มา : http://www.prachachat.net)

ภาพที่ 8 การเก็บรังนกสามารถเก็บได้ปีละ 3 ครั้ง

              ทั้งนี้ ผู้ได้รับสัมปทานจะต้องดูแลไม่ให้มีการรบกวนนก และดูแลสภาพแวดล้อมอย่างเข้มงวด เพื่อไม่ให้มีผลกระทบต่อจำนวนนกแอ่นกินรัง เพราะอาจส่งผลต่อปริมาณรายได้ในปีต่อๆ ไป

สรรพคุณของรังนก 

              แพทย์แผนจีนเชื่อว่ารังนกสามารถช่วยรักษาโรคต่างๆ ได้ดังนี้

              รังนกแห้งมีคุณค่าทางโภชนาการสูง เนื่องจากเป็นผลิตผลจากน้ำลายนกที่มีเอนไซม์ซึ่งเป็นโปรตีนประเภทหนึ่งเป็นส่วนประกอบหลัก รังนกจึงเป็นอาหารในกลุ่มโปรตีนที่มีคุณประโยชน์ต่อร่างกาย โดยพบปริมาณโปรตีนสูงถึงร้อยละ 50-60 และมีแร่ธาตุหลายชนิด (จรรยา, 2540) การวิเคราะห์ส่วนประกอบและคุณค่าทางโภชนาการของรังนกสามารถสรุปได้ดังนี้

                                 ตารางที่ 1 การวิเคราะห์ส่วนประกอบของรังนก 

                                    (ที่มา : บังอร, 2547)

                                     ตารางที่ 3 การเปรียบเทียบสารอาหารระหว่างรังนก ไข่ไก่ และนม

              1. รังนก เป็นรังนกที่ผ่านกระบวนการเตรียมขั้นต้น ได้แก่ คัดแยกรัง ทำความสะอาด ทำให้แห้ง โดยอาจมีการขึ้นรูป พร้อมจำหน่ายเพื่อการบริโภค มาตรฐานสินค้าเกษตร รังนก มาตรฐานเลขที่ มกษ. 6705-2557 (สำนักงานมาตรฐานสินค้าเกษตรและอาหารแห่งชาติ, 2557) ได้กำหนดคุณภาพของรังนกไว้ ดังนี้

                         (7.1) ชนิดและปริมาณสารปนเปื้อนในรังนก ให้เป็นไปตามข้อกำหนดในกฎหมายที่เกี่ยวข้อง

                         (7.2) ไนไตรท์ (Nitrite) ที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ (คำนวณเป็นโซเดียมไนไตรท์ (Sodium nitrite)) พบได้ ไม่เกิน 30 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม

                  (8) จุลินทรีย์

                         (8.1) จำนวน Escherichia coli ไม่เกิน 100 cfu/g

                         (8.2) จำนวน Bacillus cereus ไม่เกิน 1,000 cfu/g

                         (8.3) จำนวน Staphylococcus aureus ไม่เกิน 1,000 cuf/g

                         (8.4) จำนวนเชื้อรา ไม่เกิน 1,000 cfu/g

 

              2. น้ำรังนก หมายถึง เครื่องดื่มที่ได้จากการนำรังนกที่อยู่สภาพดีมาล้างให้สะอาด แช่น้ำ แยกสิ่งสกปรกออก ทำให้สุก เติมน้ำเชื่อมที่อาจมีส่วนประกอบอื่น เช่น น้ำใบเตย น้ำดอกคำฝอย น้ำเก๊กฮวย ในอัตราส่วนที่เหมาะสม นำไปให้ความร้อนที่อุณหภูมิ และระยะเวลาที่เหมาะสม บรรจุในภาชนะบรรจุขณะร้อน แล้วทำให้เย็นทันที มาตรฐานผลิตภัณฑ์ชุมชน น้ำรังนก มาตรฐานเลขที่ มผช.1083/2552 (สำนักงานมาตรฐานผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรม, 2552) ได้กำหนดคุณลักษณะที่ต้องการของรังนกไว้ ดังนี้

                 (1) ลักษณะทั่วไป ต้องเป็นของเหลวใส มีเนื้อรังนกปนอยู่ในสัดส่วนที่เหมาะสม อาจตกตะกอนเมื่อตั้งทิ้งไว้

                 (2) สี ต้องมีสีที่ดีตามธรรมชาติของน้ำรังนก และส่วนประกอบที่ใช้

                 (3) กลิ่น ต้องมีกลิ่นที่ดีตามธรรมชาติของน้ำรังนก และส่วนประกอบที่ใช้ ปราศจากกลิ่นอื่นที่ไม่พึงประสงค์ เช่น กลิ่นบูด

                 (4) กลิ่นรส ต้องมีกลิ่นรสที่ดีตามธรรมชาติของน้ำรังนก และส่วนประกอบที่ใช้ปราศจากกลิ่นรสอื่นที่ไม่พึ่งประสงค์ เช่น กลิ่นรสเปรี้ยวบูด

                 (5) สิ่งแปลกปลอม ต้องไม่พบสิ่งแปลกปลอมที่ไม่ใช่ส่วนประกอบที่ใช้ เช่น เส้นผม ดิน ทราย กรวด ชิ้นส่วนหรือสิ่งปฏิกูลจากสัตว์

                 (6) โปรตีน ต้องไม่น้อยกว่าร้อยละ 0.9 โดยน้ำหนัก

                 (7) น้ำหนักเนื้อ ( Drained weight) ต้องไม่น้อยกว่า 1 กรัมต่อ 100 มิลลิลิตร

                 (8) วัตถุเจือปนอาหาร

                        (8.1) ห้ามใช้สีสังเคราะห์ทุกชนิด

                        (8.2) หากมีการใช้สารให้ความหวานแทนน้ำตาลและวัตถุกันเสีย ให้ใช้ได้ตามชนิดและปริมาณที่กฎหมายกำหนด

                 (9) จุลินทรีย์

                        (9.1) จุลินทรีย์ทั้งหมด ต้องไม่เกิน 1x104 โคโลนีต่อตัวอย่าง 1 มิลลิลิตร

                        (9.2) ซาลโมเนลลา ต้องไม่พบในตัวอย่าง 25 มิลลิลิตร

                        (9.3) สตาฟิโลค็อกคัส ออเรียส ต้องไม่พบในตัวอย่าง 0.1 มิลลิลิตร

                        (9.4) บาซิลลัส ซีเรียส ต้องไม่เกิน 100 โคโลนีต่อตัวอย่าง 1 มิลลิลิตร

                        (9.5) คลอสตริเดียม เพอร์ฟริงเจนส์ ต้องไม่เกิน 1,000 โคโลนีต่อตัวอย่าง 1 มิลลิลิตร

                        (9.6) โคลิฟอร์ม โดยวิธีเอ็มพีเอ็น ต้องไม่น้อยกว่า 2.2 ต่อตัวอย่าง 100 มิลลิลิตร

                        (9.7) เอสเชอริเชีย โคไล ต้องไม่พบในตัวอย่าง 100 มิลลิลิตร

                        (9.8) ยีสต์และรา ต้องไม่พบในตัวอย่าง 1 มิลลิตร

 

              นอกจากนี้ ยังมีกฎหมายที่เกี่ยวกับการเก็บรังนกและผลิตภัณฑ์รังนกอื่นๆ ได้แก่

               (1) พระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2535 นกอีแอ่น หรือนกแอ่นกินรัง ถือเป็นสัตว์คุ้มครองในกลุ่มของสัตว์ปีก ถูกจัดไว้ในบัญชีสัตว์ป่าคุ้มครอง ลำดับที่ 97

               (2) พระราชบัญญัติอากรรังนกอีแอ่น พ.ศ. 2540 มีผลบังคับใช้เมื่อ 15 ตุลาคม พ.ศ. 2540 โดยปรับปรุงให้ราชการส่วนท้องถิ่นเข้ามาดูแลและจัดการการเก็บรังนกอีแอ่นอันเป็นทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยู่ในท้องถิ่น และให้เงินอากรรังนกอีแอ่นตกเป็นรายได้ของท้องถิ่นที่มีรังนกอยู่ และปรับปรุงหลักเกณฑ์และวิธีการที่จะให้เอกชนดำเนินการเก็บรังนกอีแอ่นอย่างเหมาะสม

               (3) เครื่องดื่มรังนกสำเร็จรูป ต้องขึ้นทะเบียนอาหารตามประกาศกระทรวงสาธารณสุข ฉบับที่ 356 พ.ศ. 2556 เรื่อง เครื่องดื่มในภาชนะบรรจุที่ปิดสนิท ซึ่งจัดเป็นอาหารที่กำหนดคุณภาพหรือมาตรฐาน (ประกาศกระทรวงสาธารณสุข, 2556) อยู่ในกลุ่มผลิตภัณฑ์จากสัตว์ ตามคู่มือประชาชนสำหรับการติดต่อของอนุญาตผลิตภัณฑ์สุขภาพ ได้แก่ อาหาร ยา เครื่องสำอาง วัตถุอันตราย ต้องส่งตัวอย่างตรวจวิเคราะห์คุณภาพมาตรฐานตามประกาศกระทรวงสาธารณสุข และต้องขออนุญาตใช้ฉลากอาหารจากสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.)

 

รังนกปลอม

              รังนกเป็นผลิตภัณฑ์ได้รับความนิยมจากผู้บริโภคเพิ่มมากขึ้น แต่ปริมาณรังนกตามธรรมชาติมีไม่เพียงพอกับความต้องการของตลาดและมีราคาแพง รังนกแห้งมีราคาหลายหมื่นบาทถึง 1 แสนบาทต่อกิโลกรัม ขึ้นอยู่กับคุณภาพ ทำให้มีผู้ผลิตรังนกปลอมเลียนแบบรังนกแท้และนำมาจำหน่ายในท้องตลาด ทั้งรูปแบบที่เป็นรังนกแห้ง และแบบสำเร็จรูปพร้อมดื่ม ซึ่งรังนกปลอมมีราคาถูกกว่ารังนกแท้มาก ประมาณกิโลกรัมละ 2,000-4,000 บาท  

              1. รังนกปลอมคืออะไร (บังอร, 2547)

              รังนกปลอมส่วนใหญ่ผลิตมาจากยางคารายา (Gum karaya) เป็นยางจากไม้ยืนต้นชื่อ Sterculia urens มีถิ่นกำเนิดในประเทศอินเดีย ยางคารายามีสีขาว สีเหลืองอมชมพู จนถึงสีน้ำตาลเข้ม (ภาพที่ 9) มีกลิ่นคล้ายน้ำส้มสายชู รูปร่างไม่แน่นอน ไม่ละลายน้ำ แต่ดูดซับน้ำและพองตัวคล้ายรังนก เมื่อนำมาต้มจะคล้ายรังนก แต่มีสีขาวกว่า และมีความกระด้างไม่อ่อนตัวเท่ารังนกแท้ 

 

                          

 

(ที่มา : http://th.openrice.com)

ภาพที่ 9 ยางคารายา 

 

              ยางคารายาเป็นวัตถุดิบที่ใช้ในอุตสาหกรรมหลายชนิด เช่น การทำฟัน ยา อาหาร สิ่งทอ กระดาษ ยางชนิดนี้ใช้ในอาหารได้อย่างปลอดภัย เมื่อย่อยแล้วจะได้กรดกาแลคทูโรนิค (Galacturonic acid) น้ำตาลกาแลคโทส (Galactose) น้ำตาลแรมโนส (Rhamnose) รังนกปลอมจากยางคารายาแม้ไม่เป็นอันตรายต่อสุขภาพแต่ก็ไม่เกิดประโยชน์ เมื่อนำมาผลิตเป็นเครื่องดื่มจะมีราคาถูกกว่าเครื่องดื่มจากรังนกแท้มาก (สุวรรณี และอุมา, 2553) (ภาพที่ 10)

 

 

(ที่มา : http://www.manager.co.th)

ภาพที่ 10 รังนกปลอมจากยางคารายา

 

              2. ความแตกต่างระหว่างรังนกแท้และรังปลอม

              รังนกแท้และรังนกปลอมมีลักษณะภายนอกที่คล้ายคลึงกันมาก ไม่สามารถแยกความแตกต่างได้จากการสังเกตด้วยตาเปล่า (ภาพที่ 11) ทำให้ผู้บริโภคหลายคนเข้าใจผิดได้ ซึ่งรังนกปลอมที่ผลิตจากยางคารายามีลักษณะเหนียวหนืดคล้ายวุ้น เมื่อนำไปต้มจะมีลักษณะคล้ายรังนกแท้มาก แต่จะไม่มีกลิ่นคาวตามธรรมชาติเหมือนรังนกแท้ ยางคารายาจะให้สารอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรต ชนิดที่ร่างกายไม่สามารถดูดซึมได้ ซึ่งแตกต่างจากรังนกแท้อย่างสิ้นเชิง เพราะในรังนกแท้จะให้สารอาหารประเภทโปรตีนสูงถึง 50-60 เปอร์เซ็นต์ รองลงมาคือคาร์โบไฮเดรต ทำให้รังนกแท้กลายเป็นอาหารชั้นสูงเทียบเท่ากับโสม ปลิงทะเล และหูฉลาม  

 

 

(ที่มา : http://www.thaieditorial.com)

ภาพที่ 11 รังนกแท้และรังนกปลอมมีลักษณะภายนอกมากคล้ายคลึงกัน

 

              นอกจากนี้ ประเทศไทยยังประสบปัญหาการส่งออกรังนกไปยังประเทศจีน เนื่องจากตรวจพบสารปนเปื้อนไนไตรท์ในรังนกสีแดงจากประเทศมาเลเซียเกินค่ามาตรฐานที่จีนกำหนด จึงห้ามการนำเข้ารังนกจากประเทศคู่ค้าทั้งหมด จึงต้องมีการเพิ่มการควบคุมคุณภาพรังนกให้มีความปลอดภัยต่อผู้บริโภคและได้มาตรฐานเพื่อการส่งออกต่อไป 

 

การตรวจสอบคุณภาพของรังนก 

              การผลิตรังนกปลอมเลียนแบบรังนกแท้จำหน่ายในท้องตลาด ทำให้ผู้บริโภคหลายรายหลงเชื่อว่าเป็นรังนกแท้จากธรรมชาติ เนื่องจากมีลักษณะภายนอกที่คล้ายคลึงกันมากจนไม่สามารถแยกความแตกต่างระหว่างรังนกแท้และรังนกปลอมจากการสังเกตด้วยตาเปล่า จึงจำเป็นต้องอาศัยการตรวจสอบในห้องปฏิบัติการด้วยวิธีการที่เหมาะสม ถูกต้อง และเป็นที่น่าเชื่อถือ เพื่อช่วยควบคุมคุณภาพของผลิตภัณฑ์ให้ได้ตามมาตรฐาน และเพื่อคุ้มครองผู้บริโภค การตรวจสอบคุณภาพรังนก มีรายละเอียดดังนี้

              1. การตรวจสอบรังนกแท้

              กรมวิทยาศาสตร์บริการให้บริการตรวจสอบคุณภาพผลิตภัณฑ์และวัตถุดิบต่างๆ มากมาย รวมทั้งรังนกและผลิตภัณฑ์จากรังนกด้วยเทคนิคและเครื่องมือที่ทันสมัย โดยการทดสอบรังนกในห้องปฏิบัติการใช้วิธีทางเคมีและเทคนิคอินฟราเรดสเปกโทรสโกปี (Infrared spectroscopy) เพื่อพิสูจน์ความเป็นรังนกแท้ สามารถบอกได้ว่ารังนกแท้ทำมาจากรังนกแอ่นกินรัง  เนื่องจากมีส่วนประกอบหลักเป็นโปรตีน และมีคาร์โบไฮเดรตเป็นส่วนประกอบรอง (ภาพที่ 12) 

 

                          

 

(ที่มา : http://www.manager.co.th)

ภาพที่ 12 การตรวจสอบรังนกแท้ในห้องปฏิบัติการ

 

              รังนกแอ่นกินทุกชนิดจะมีลักษณะพิเศษคือ มีรูปแบบของลายพิมพ์อินฟราเรดสเปกตรัม (Infrared spectrum) และส่วนประกอบของกรดอะมิโน (Amino acids profile) ที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่แตกต่างจากวัตถุชนิดอื่นอย่างชัดเจน (บังอร, 2547) ทำให้สามารถแยกความแตกต่างของรังนกแท้และรังนกปลอมได้อย่างมีประสิทธิภาพ (ภาพที่ 13)

 

(ที่มา : บังอร, 2547)

ภาพที่ 13 แสดงอินฟราเรดสเปกตรัมของรังนกแท้

 

              นอกจากนี้ การตรวจสอบคุณภาพเครื่องดื่มรังนกสำเร็จรูป ใช้หลักเกณฑ์ตามประกาศกระทรวงสาธารณสุข ฉบับที่ 356 พ.ศ. 2556 เรื่อง เครื่องดื่มในภาชนะบรรจุที่ปิดสนิท เพื่อตรวจสอบคุณภาพของเครื่องดื่มรังนกให้ได้ตามมาตรฐานที่กำหนด หากผู้ประกอบการจะผลิตเครื่องดื่มรังนกเพื่อจำหน่ายจะต้องขออนุญาตก่อนให้ถูกต้อง โดยอาหารสูตรที่มีการใส่รังนกต้องมีผลวิเคราะห์ปริมาณโปรตีน ชนิดและปริมาณกรดอะมิโน และผลวิเคราะห์ที่แสดงว่าผลิตภัณฑ์นั้นมีรังนกเป็นส่วนประกอบอยู่จริง หากฝ่าฝืนโดยไม่ขออนุญาตก่อนจะถูกดำเนินการตามกฎหมายรวมทั้ง หากตรวจพบว่า มีคุณภาพที่เข้าข่ายลักษณะอาหารปลอม จะต้องถูกระวางโทษจำคุกตั้งแต่ 6 เดือน ถึง 10 ปี และปรับตั้งแต่ 5,00 บาท ถึง 100,000 บาท (กองพัฒนาศักยภาพผู้บริโภค, 2553)

              2. การควบคุมการปนเปื้อนสารไนไตรท์ (กรมวิทยาศาสตร์บริการ, 2556)

              ผู้ประกอบการรังนกในประเทศไทยได้รับผลกระทบจากกรณีปัญหาที่ประเทศจีนห้ามนำเข้ารังนกเนื่องจากตรวจพบสารปนเปื้อนไนไตรท์ในรังนกสีแดงจากประเทศมาเลเซียเกินค่ามาตรฐานที่จีนกำหนด (ภาพที่ 14) จึงประกาศห้ามนำเข้ารังนกจากประเทศคู่ค้าทั้งหมด เป็นการชั่วคราว ได้แก่ ประเทศเวียดนาม อินโดนีเซีย มาเลเซีย และไทย โดยประเทศจีนได้กำหนดมาตรฐานชั่วคราวของปริมาณไนไตรท์ที่พบในรังนกไม่เกิน 30 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม และประเทศมาเลเซียกำหนดให้รังนกที่ไม่ผ่านการทำความสะอาดมีปริมาณ  ไนไตรท์ไม่เกิน 70 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม และกำหนดให้รังนกที่ผ่านการทำความสะอาดมีปริมาณไนไตรท์ไม่เกิน 30 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม สำหรับประเทศไทยยังไม่มีเกณฑ์กำหนดนั้น ในเบื้องต้น การบริโภครังนกสีแดงที่ปนเปื้อนสารไนไตรท์จะทำให้เกิดภาวะขาดออกซิเจน ส่งผลให้ริมฝีปากและผิวหนังเป็นสีฟ้าหรือสีม่วง คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ท้องร่วง อุจจาระเป็นสีเลือด ปวดศีรษะ และไตวายในที่สุด ซึ่งองค์การอนามัยโลก (WHO) ไม่ให้เด็กทารกตั้งแต่แรกเกิดถึง 3 เดือน บริโภครังนก ส่งผลให้ราคารังนกสีแดงลดลงจากเดิมกิโลกรัมละ 60,000-90,000 บาท เหลือเพียงกิโลกรัมละ 10,000-20,000 บาท 

 

 

(ที่มา : http://www.sptn.dss.go.th)

ภาพที่ 14 การปนเปื้อนสารไนไตรท์ในรังนกสีแดง

 

              กรมวิทยาศาสตร์บริการได้ดำเนินการแก้ไขปัญหาดังกล่าว โดยลงพื้นที่ในภาคใต้เพื่อนำองค์ความรู้ทางวิทยาศาสตร์มาปรับปรุงและพัฒนาคุณภาพสินค้ารังนก จัดประชุมเชิงปฏิบัติการ เรื่อง การส่งเสริมคุณภาพสินค้าเพื่อคุ้มครองผู้บริโภคในการรับรองการเข้าสู่ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนในจังหวัดภาคใต้ โดยมีผู้ประกอบการรังนกบ้าน ตั้งแต่ ผู้สร้างบ้านสำหรับนก ผู้ทำธุรกิจทำความสะอาดรังนก ผู้ส่งออกรังนก ผู้ผลิตเครื่องดื่มรังนก จากจังหวัดจันทบุรี ตราด ประจวบคีรีขันธ์ ชุมพร นครศรีธรรมราช สุราษฎร์ธานี พัทลุง กระบี่ สตูล พังงา ตรัง นราธิวาส และปัตตานี เพื่อร่วมกันหาแนวทางในการปรับปรุงและพัฒนารังนกของประเทศไทย รวมถึงส่งเสริมและฟื้นความเชื่อมั่นในการเปิดตลาดรังนกทั้งภายในและต่างประเทศ นอกจากนี้ ยังสุ่มเก็บตัวอย่างรังนกและผลิตภัณฑ์เครื่องดื่มรังนกในพื้นที่มาตรวจสอบปริมาณไนไตรท์ จำนวน 27 ตัวอย่าง พบว่า รังนกและผลิตภัณฑ์เครื่องดื่มรังนกส่วนใหญ่อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน ยกเว้นรังนกสีแดงที่ไม่ได้ผ่านการทำ  ความสะอาด มีปริมาณไนไตรท์เกินเกณฑ์ 42.3-1,574 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม เกินค่ามาตรฐานของประเทศจีนที่กำหนด 

 

ผลิตภัณฑ์จากรังนก 

              ปัจจุบันผู้บริโภคนิยมรับประทานรังนกกันมากขึ้น ทำให้ผู้ประกอบการนำรังนกมาผลิตเป็นผลิตภัณฑ์สำเร็จรูปออกมาจำหน่ายในท้องตลาดหลายรูปแบบ เพื่อให้ตรงตามความต้องการของผู้บริโภค โดยตัวอย่างผลิตภัณฑ์จากรังนกเหล่านี้ ได้แก่ รังนกแห้ง รังนกแห้งกึ่งสำเร็จรูป รังนกสดพร้อมปรุง เครื่องดื่มรังนกสำเร็จรูป รังนกแคปซูล และเครื่องสำอางจากรังนก (ภาพที่ 15)

 

                                                                      รังนกแห้ง                                                                             รังนกสดพร้อมปรุง

 

                           

 

                                                 (ที่มา :  http://www.birdnestthai.net)                                        (ที่มา :  http://www.stampbirdnest.com)

 

                                                                เครื่องดื่มรังนกสำเร็จรูป                                                                   ผลิตภัณฑ์รังนกแคปซูล

                                                   

                                                              (ที่มา :  http://www.tops.co.th)                                                   (ที่มา :  http://www.paochin.com)

 

ภาพที่ 15 ผลิตภัณฑ์ชนิดต่างๆ จากรังนก

 

              นอกจากนี้ การเลือกซื้อรังนกและผลิตภัณฑ์จากรังนกเพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดต่อสุขภาพ ผู้บริโภคควรคำนึงและพิจารณาความเหมาะสม ดังนี้ 

                    (1) เลือกซื้อรังนกหรือผลิตภัณฑ์รังนกจากกลุ่มผู้ผลิตที่ได้มาตรฐาน ซึ่งจะผ่านการรับรองในการตรวจสอบรังนกแท้ 

                    (2) สังเกตฉลากว่า มีการระบุผู้ผลิตจำหน่าย เครื่องหมายรับรองของสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.)  

                    (3) มีราคาที่เหมาะสม ไม่ควรเลือกซื้อรังนกที่มีราคาถูกเกินไป เพราะผลิตภัณฑ์รังนกแท้มักมีราคาสูง

 

บทสรุป

              รังนกเป็นผลิตภัณฑ์ที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง เนื่องจากมีโปรตีนเป็นส่วนประกอบหลัก ผู้บริโภคนิยมรับประทานกันอย่างแพร่หลาย เพราะเชื่อว่ามีสรรพคุณในการรักษาโรคและบำรุงร่างกาย รวมถึงเป็นสินค้าส่งออกที่ช่วยสร้างรายได้มูลค่าสูงให้กับประเทศไทย แต่เมื่อความนิยมรับประทานรังนกเพิ่มมากขึ้น รังนกแท้ตามธรรมชาติมีปริมาณไม่เพียงพอกับความต้องการของตลาดและมีราคาแพง ทำให้มีผู้ผลิตรังนกปลอมเลียนแบบรังนกแท้และนำมาจำหน่ายในท้องตลาด ผู้บริโภคหลายรายอาจหลงเชื่อ เนื่องจากรังนกแท้และรังนกปลอมมีลักษณะภายนอกที่คล้ายคลึงกันมากจนไม่สามารถแยกความแตกต่างได้จากการสังเกต การทดสอบรังนกในห้องปฏิบัติการด้วยวิธีทางเคมีและเทคนิคอินฟราเรดสเปกโทรสโกปี (Infrared spectroscopy) ถูกนำใช้เพื่อตรวจสอบรังนกแท้ และจากกรณีประเทศจีนสั่งห้ามนำเข้ารังนกจากประเทศคู่ค้า เนื่องจากตรวจพบสารปนเปื้อนไนไตรท์ในรังนกสีแดงจากประเทศมาเลเซียเกินค่ามาตรฐานที่กำหนด ส่งผลให้ปริมาณการส่งออกรังนกของไทยตกต่ำ กรมวิทยาศาสตร์บริการได้ดำเนินการลงพื้นที่ในภาคใต้ โดยนำองค์ความรู้ทางวิทยาศาสตร์มาช่วยปรับปรุงและพัฒนาคุณภาพรังนก เพื่อยกระดับผลิตภัณฑ์ให้มีคุณภาพ ปลอดภัย และได้มาตรฐานการส่งออกมากขึ้น เพื่อสร้างความเชื่อมั่นในรังนกไทยให้กับตลาดต่างประเทศอีกด้วย ดังนั้น ในการเลือกซื้อรังนกผู้บริโภคควรพิจารณาฉลากให้ละเอียดและรอบคอบ เพื่อประโยชน์อันคุ้มค่าจากการบริโภครังนกแท้

 

อ้างอิง

กองพัฒนาศักยภาพผู้บริโภค สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา. จุรินทร์ สั่งจัดการเครื่องดื่มรังนกปลอม. [ออนไลน์]  [อ้างถึงวันที่ 10 พฤศจิกายน 2558] 

       เข้าถึงจาก : http://www.fda.moph.go.th/www_fda/data_center/ifm_mod/nw/%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%99%E0%B8%81_1_.pdf

จรรยา  วัฒนทวีกุล  และคณะ. เครื่องดื่มรังนกสำเร็จรูป. วารสารกรมวิทยาศาสตร์บริการ, พฤษภาคม, 2540, ปีที่ 46, ฉบับที่ 144, หน้า 25-28. 

       (แฟ้มประมวลสารสนเทศเฉพาะเรื่อง (CF 57), A2) 

บังอร  บุญชู. การตรวจพิสูจน์รังนกแท้. เอกสารผลงานที่เสนอให้ประเมินเพื่อแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งนักวิทยาศาสตร์ 8 ว. โครงการวิทยาศาสตร์ชีวภาพ กรมวิทยาศาสตร์บริการ, 2547,

       หน้า 1-11.  (วศ วช อว 4)

บังอร  บุญชู. รังนกอีแอ่น และการตรวจสอบ. วารสารกรมวิทยาศาสตร์บริการ, กันยายน, 2547, ปีที่ 52, ฉบับที่ 166, หน้า 1-4.  (แฟ้มประมวลสารสนเทศเฉพาะเรื่อง (CF 57), A7) 

ประกาศกระทรวงสาธารณสุข (ฉบับที่ 356) พ.ศ. 2556. เรื่อง เครื่องดื่มในภาชนะบรรจุที่ปิดสนิท.  [ออนไลน์] [อ้างถึงวันที่ 10 พฤศจิกายน 2558] 

       เข้าถึงจาก : http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2556/E/087/93.PDF 

ประไพศรี  ศิริจักรวาล. รังนก. หมอชาวบ้าน, กันยายน, 2554, ปีที่ 33, ฉบับที่ 389, หน้า 16-18.  (แฟ้มประมวลสารสนเทศเฉพาะเรื่อง (CF 57), A8)

ภาสกิจ  วัณนาวิบูล. รังนก ทรรศนะแพทย์แผนจีน. หมอชาวบ้าน, กันยายน, 2554, ปีที่ 33, ฉบับที่ 389, หน้า 10-13. (แฟ้มประมวลสารสนเทศเฉพาะเรื่อง (CF 57), A12) 

สำนักงานมาตรฐานผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรม. มาตรฐานผลิตภัณฑ์ชุมชน น้ำรังนก มผช.1083/2552.  [ออนไลน์]  [อ้างถึงวันที่ 23 ตุลาคม 2558] 

       เข้าถึงจาก : http://tcps.tisi.go.th/pub/tcps1083_52.pdf

สำนักงานมาตรฐานสินค้าเกษตรและอาหารแห่งชาติ. มาตรฐานสินค้าเกษตร รังนก Bird’s nest มกษ.6705-2557.  [ออนไลน์]  [อ้างถึงวันที่ 23 ตุลาคม 2558] 

       เข้าถึงจาก :  http://www.acfs.go.th/standard/download/BIRDS_NEST.pdf

สุวรรณี  ธีรภาพธรรมกุล และ อุมา  บริบูรณ์. รังนกแท้ : รังนกปลอม. จดหมายข่าวกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์,พฤษภาคม, 2553, ปีที่ 24, ฉบับที่ 5, หน้า 8.

       (แฟ้มประมวลสารสนเทศเฉพาะเรื่อง (CF 57), A14) 

หนังสือพิมพ์ข่าวสด. เตือนภัย “รังนกสีแดง” ปนสารไนไตรต์ เร่งลงพื้นที่เผยแพร่ข้อมูล-พลิกวิกฤตจีนยกเลิกนำเข้า.  [ออนไลน์]  [อ้างถึงวันที่ 18 พฤศจิกายน 2558] 

       เข้าถึงจาก :http://www.sptn.dss.go.th/project/index.php?option=com_content&view=article&id=145%3A2013-07-19-16-24-00&catid=89%3Anew&Itemid=123&lang=th

หนังสือพิมพ์ประชาชาติธุรกิจ. เร่งพิสูจน์ “สารไนไตรท์” ในรังนกสร้างความเชื่อมั่นแก้ปัญหาจีน-มาเลเซีย ห้ามนำเข้า.  [ออนไลน์]  [อ้างถึงวันที่ 18 พฤศจิกายน 2558] 

       เข้าถึงจาก :http://www.sptn.dss.go.th/project/index.php?option=com_content&view=article&id=143%3A-qq---&catid=89%3Anew&Itemid=123&lang=th

 

 

 

 

• < การพัฒนาคุณภาพถ่านอัดแท่ง
• หัตถกรรมจักสานจากกระจูด >

• < Prev
• Next >