ฐานข้อมูลส่งเสริมและยกระดับคุณภาพสินค้า OTOP
วศ.อว.ลงพื้นที่ตรวจประเมินการควบคุมคุณภาพการผลิตหน้ากากอนามัยแบบผ้า

วศ.อว.ลงพื้นที่ตรวจประเมินการควบคุมคุณภาพการผลิตหน้ากากอนามัยแบบผ้า

                             วันที่ 18-19 สิงหาคม 2563 กลุ่มรับรองคุณภาพผล...

วศ.อว. ถ่ายทอดเทคโนโลยี หลักสูตร “วิทยาศาสตร์การหมักอาหารให้ปลอดภัย” ณ จังหวัดนนทบุรี

วศ.อว. ถ่ายทอดเทคโนโลยี หลักสูตร “วิทยาศาสตร์การหมักอาหารให้ปลอดภัย” ณ จังหวัดนนทบุรี

                         วันที่ 5 สิงหาคม 2563 กรมวิทยาศาสตร์บริการ (วศ.) กระทรวงการ...

วศ.อว. ถ่ายทอดเทคโนโลยี “การแปรรูปมะนาว” ณ จังหวัดชลบุรี

วศ.อว. ถ่ายทอดเทคโนโลยี “การแปรรูปมะนาว” ณ จังหวัดชลบุรี

                            กรมวิทยาศาสตร์บริการ (วศ.) กระทรวงการอุดมศึกษา วิทย...

วศ.อว. ลงพื้นที่ให้คำปรึกษาเชิงลึกแก่ผู้ประกอบการ OTOP ประเภทอาหาร ณ จังหวัดเพชรบุรี

วศ.อว. ลงพื้นที่ให้คำปรึกษาเชิงลึกแก่ผู้ประกอบการ OTOP ประเภทอาหาร ณ จังหวัดเพชรบุรี

                          วันที่ 23 กรกฎาคม 2563 กลุ่มผลิตภัณฑ์อาหารและเครื่องดื่ม ส...

Next Tab

พืชให้สี

สีย้อมธรรมชาติจากพืช (Vegetable Dyes) สีย้อมที่ได้จากพืชจัดเป็นกลุ่มสารสีหลักของสีย้อมธรรมชาติ โดยเป็นสีย้อมที่ได้จากทุกส่วนของพืชทั้ง ราก เปลือก ลำต้น เนื้อไม้ ใบ ดอก ผล และเมล็ด ซึ่งสีย้อมกลุ่มนี้มีความหลากหลาย สามารถแบ่งโดยใช้กรรมวิธีการย้อมเป็นเกณฑ์ได้ 2 กลุ่มคือ.-

  • การย้อมเย็น หรือการย้อมแบบหมัก เป็นสีย้อมที่ได้จากพืช เช่น ผลมะเกลือ ห้อม และคราม เป็นการย้อมสีจากพืชที่มีกรรมวิธีการย้อมโดยไม่ใช้ความร้อน แต่อาศัยคุณสมบัติธรรมชาติของสารสี และปฏิกิริยาเคมีทางธรรมชาติช่วยให้สารสีติดกับเส้นใย โดยจะหมักเส้นใยไว้ในน้ำย้อมที่อุณหภูมิปกติ ซึ่งพืชแต่ละชนิดจะมีรายละเอียดวิธีการย้อมที่แตกต่างกันตามชนิดของสารสีที่ได้จากพืช
  • การย้อมแบบร้อน สีย้อมธรรมชาติที่ใช้การย้อมแบบร้อน จะเป็นสีย้อมที่ได้จากพืชทั่วไปและครั่ง โดยจะนำวัตถุดิบย้อมสีมาสับให้ละเอียดแล้วต้มให้เดือดเพื่อสกัดสารสีออกจากพืช จากนั้นจึงทำการย้อมกับเส้นใย จะมีการใช้ความร้อนและสารช่วยย้อมช่วยให้สารสีติดกับเส้นใย

ขมิ้น

ขมิ้น

ชื่อสามัญ : Turmeric,Curcuma ชื่อวิทยาศาสตร์ : Curcuma longa Linn วงศ์ :&nb...

ขี้เหล็ก

ขี้เหล็ก

ชื่อสามัญ  Siamese senna, Siamese cassia, Cassod tree, Thai copperpod ชื่อวิทยาศาสตร์ ...

ข่า

ข่า

ชื่อสามัญ  Galanga, Greater Galangal, False Galangal ชื่อวิทยาศาสตร์  Alpinia galanga...

คราม

คราม

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Indigofera tinctoria Linn. วงศ์ : PAPILIONEAE ชื่อท้องถิ...

คำฝอย

คำฝอย

ชื่อสามัญ แซฟฟลาวเวอร์ Safflower, False Saffron, Saffron Thistle คําฝอย ชื่อว...

ฉำฉา

ฉำฉา

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Samanea saman (Jacg) Merr. วงศ์ : MIMOSACEAE ชื่อท้องถ...

ตะโก

ตะโก

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Diospyios rhodcalyx. วงศ์ : EBENACEAE ชื่อท้องถิ่น...

ติ้ว

ติ้ว

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Gratoxylum tormosurn (Jack) Dyer ssp.pruniflorum (Kurz.) Gogelin วงศ์ : GU...

ทองกวาว

ทองกวาว

ชื่อสามัญ : Flame of the forest, Bastard Teak, Bengal kinotree, Kino tree ชื่อวิทยาศาสตร์...

นนทรี

นนทรี

ชื่อสามัญ  Copper pod, Yellow flame, Yellow Poinciana  ชื่อวิทยาศาสตร์  Peltopho...

ประดู่

ประดู่

ชื่อสามัญ Burma Padauk, Narra, Angsana Norra, Malay Padauk, Burmese Rosewood, Andaman Redwood, Amboyna Wood, Indian rosewood...

ฝาง

ฝาง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Caesalpinia sappan Linn. วงศ์ : CAESALPINIACEAE ชื่อท้อง...

พะยอม

พะยอม

ชื่อสามัญ  Shorea, White Meranti  ชื่อวิทยาศาสตร์ Shorea roxburghii G. Don. ว...

มะพร้าว

มะพร้าว

ชื่อสามัญ  Coconut ชื่อวิทยาศาสตร์  Cocos nucifera L. วงศ์ ARECACEAE...

มะพูด

มะพูด

ชื่อสามัญ  Garcinia  ชื่อวิทยาศาสตร์  Garcinia dulcis (Roxb.) Kurz (บ้าง...

มะหาด

มะหาด

ชื่อสามัญ  Lok Hat ชื่อวิทยาศาสตร์ Artocarpus lakoocha Roxb. (ชื่อพ้องว...

มะเกลือ

มะเกลือ

ชื่อสามัญ  Ebony tree ชื่อวิทยาศาสตร์  Diospyros mollis Griff. วงศ์ ...

มังคุด

มังคุด

ชื่อสามัญ :  Mangosteen ชื่อวิทยาศาสตร์ :  Garcinia mangostana Linn. ...

ยอบ้าน

ยอบ้าน

ชื่อสามัญ : Great morinda, Tahitian noni, Indian mulberry, Beach mulberry หรือจะเรียกตามแหล่...

ยอป่า

ยอป่า

ชื่อสามัญ : - ชื่อวิทยาศาสตร์ : Morinda coreia Ham. วงศ์ : RUBIACEAE ชื่...

ยูคาลิปตัส

ยูคาลิปตัส

ชื่อสามัญ : Blue gum ชื่อวิทยาศาสตร์ : Eucatyptus glopulus Labill ชื่อท้อ...

สมอไทย

สมอไทย

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Terminalia chebula Retz. วงศ์ : COMBRETACEAE ชื่อท้องถิ...

สะเดา

สะเดา

ชื่อสามัญ : Neem Tree ชื่อวิทยาศาสตร์ : Azadirachta indica A. Juss. (Varsiamensis Valeton)...

สะแกนา

สะแกนา

ชื่อสามัญ Bushwillows, Combretums ชื่อวิทยาศาสตร์ Combretum quadrangulare Kurz. (ชื่อ...

สัก

สัก

ชื่อสามัญ : Teak ชื่อวิทยาศาสตร์ : Tectona grandis L.f. วงศ์ : VERBE...

ส้มป่อย

ส้มป่อย

ชื่อสามัญ Soap Pod ชื่อวิทยาศาสตร์ Acacia concinna (Willd.) DC. (ชื่อพ้องวิ...

หว้า

หว้า

ชื่อสามัญ : Jambolan Plum, Java Plum, Black Poum, Black Plum ชื่อวิทยาศาสตร์ : Syzygi...

หูกวาง

หูกวาง

ชื่อสามัญ : Bengal Almond, Almond, Sea Almon ชื่อวิทยาศาสตร์ : Treminalia catappa Linn ...

ฮ่อม

ฮ่อม

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Baphicacanthus cusia (Nees) Bremek Zstrobilanthes flaccidfolius (Nees) Imlay วงศ...

เพกา

ชื่อสามัญ  Broken Bones Tree, Damocles tree, Indian trumpet flower ชื่อวิทยาศาสตร์  O...

แกแล/เข

กาแล/เข

ชื่อสามัญ Cockspur thorn ชื่อวิทยาศาสตร์ Maclura cochinchinensis (Lour.) Corner (ชื่อ...

 

 

       อุตสาหกรรมเครื่องสำอางเป็นอุตสาหกรรมประเภทหนึ่งที่ทำรายได้มูลค่าสูงให้กับประเทศไทย แนวโน้มตลาดเครื่องสำอางในปัจจุบันเน้นองค์ประกอบที่มาจากธรรมชาติ เนื่องจากมีความปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ เท่าเทียมหรือสูงกว่าเครื่องสำอางที่ผลิตจากสารเคมี ประเทศไทยมีทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ และมี ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการใช้สารจากธรรมชาติเพื่อประโยชน์ด้านสุขภาพและความงามมาช้านาน คนไทยสมัยโบราณนิยมใช้สารจากธรรมชาติตบแต่งร่างกายให้มีความสวยงาม ดูเจริญตา ใช้ทาเพื่อให้เกิดกลิ่นหอม หรือกลบกลิ่นที่ไม่พึงประสงค์ เช่น 

       (1) ใช้สำหรับขัดผิว ได้แก่ ขมิ้น มะขามเปียก ดินสอพอง 
       (2) ใช้สำหรับทาหน้า ทาตัว ได้แก่ น้ำปรุง และแป้งร่ำอบกลิ่นดอกไม้ ทำมาจากดอกมะลิ กุหลาบ กระดังงา สายหยุด และกำยาน โดยที่ขึ้นชื่อคือ น้ำอบไทย นิยมใช้รดน้ำผู้สูงอายุ 
       (3) ใช้สำหรับทาปาก ได้แก่ สีผึ้ง ทำจากการเคี่ยวน้ำมันมะพร้าวหรือไขผึ้ง 
       (4) ใช้สำหรับทำความสะอาดผม ได้แก่ ประคำดีควาย ใบส้มป่อย เปลือกขี้หนอน ดอกอัญชัน และมะกรูด
       (5) ใช้สำหรับเขียนคิ้ว ได้แก่ ผงถ่านกะลามะพร้าว 
       (6) ใช้สำหรับทาแก้ม ได้แก่ ผงชาด 
โดยตลาดเครื่องสำอางจากธรรมชาติและสมุนไพรที่สำคัญของประเทศไทยคือ ประเทศสหรัฐอเมริกา ยุโรป จีน รวมถึงประเทศอื่นๆ ในภูมิภาคเอเชีย
 
                                        
 
                           (ที่มา : http://tmpcd.fda.moph.go.th/)        (ที่มา http://www.thaihealth.or.th/data/content/28682/resize/28682_thaihealth_cdghijkqs348.jpg)
       
       การนำสมุนไพรมาใช้เป็นส่วนผสมของเครื่องสำอาง ไม่ว่าจะอยู่ในรูปการใช้สด หรือในรูปของสารสกัด ผู้ผลิตจะต้องคำนึงถึงปัจจัยสำคัญต่างๆ เช่น แหล่งวัตถุดิบ ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ชื่อวิทยาศาสตร์ ชื่อสมุนไพรในแต่ละท้องถิ่น ความยากง่ายของการสกัด เป็นต้น เพื่อให้สามารถนำมาใช้เป็นวัตถุดิบได้อย่างปลอดภัยและมีประสิทธิภาพสูงสุด โดยสมุนไพรไทยที่ถูกนำมาใช้ประโยชน์ทางเครื่องสำอาง สามารถแยกได้ตามชนิดของเครื่องสำอาง ดังต่อไปนี้

ตารางแสดงสมุนไพรไทยที่ใช้ในเครื่องสำอางประเภทต่างๆ

                   เครื่องสำอาง

ชื่อสมุนไพร

  ผลิตภัณฑ์เพื่อสุขอนามัยช่องปาก

การพลู สะเดาบ้าน ใบฝรั่ง ข่อย น้ำมันใบพลู ผักคราดหัวแหวน

  ผลิตภัณฑ์ถนอมผิว

ขมิ้น งา แตงกวา บัวบก ไพล มะขาม มะเขือเทศ ว่านหางจระเข้ กล้วยน้ำว้า หัวไชเท้า มังคุด

  ผลิตภัณฑ์บำรุงเส้นผม

มะกรูด ส้มป่อย ประคำดีควาย ขิง บวบขม บอระเพ็ด ฟ้าทะลายโจร มะพร้าว มะเฟือง ผักบุ้ง ตะไคร้ ว่านหางจระเข้ ขี้เหล็ก

  ผลิตภัณฑ์ปรุงแต่งสีผม

เทียนกิ่ง อัญชัน กะเม็ง ชบา ตำลึง

  ผลิตภัณฑ์สุวคนธบำบัด

กุหลาบ มะลิลา กระดังงา สายหยุด

 
                                      (ที่มา : พรสวรรค์, 2546)
 
(ที่มา : http://www.thaihof.org/main/article/list/type/279)
 
       นอกจากนี้ ในยุโรปกลางก็มีการใช้สมุนไพรธรรมชาติเป็นส่วนผสมในเครื่องสำอางเช่นเดียวกัน เช่น
       (1) โรสแมรี่ (Rosemary) ชื่อทางวิทยาศาสตร์  Rosmarinus officinalis L. เป็นสมุนไพรที่มีการใช้มานานนับพันปีในแถบเมดิเตอร์เรเนียน ปัจจุบันใช้ประโยชน์ในการบำรุงผิว สมานผิว น้ำมันโรแมรี่ (Rosemary oil) ใช้ปรับสภาพเส้นผม
       (2) ดาวเรืองฝรั่ง (Marigold หรือ Calendula) ชื่อทางวิทยาศาสตร์ Calendula officinalis L. เป็นสมุนไพรที่มีความสำคัญสำหรับทารก ใช้ผสมในแป้งโรยตัวสำหรับเด้ก ผสมในน้ำสำหรับอาบน้ำทำความสะอาดร่างกายร่วมกับสมุนไพรอื่น เช่น คาโมไมล์ (Chamomile) และคอมเฟรย์ (Comfrey) 
       (3) ลาเวนเดอร์ (Lavender) ชื่อทางวิทยาศาสตร์ Lavandula angustifolia Mill. น้ำมันหอมระเหยจากดอกลาเวนเดอร์เป็นส่วนผสมในน้ำหอมและเครื่องสำอางหลายชนิด ผลิตภัณฑ์สำหรับใช้หลังการโกนหนวด น้ำมันลาเวนเดอร์ (Lavender oil) ใช้ปรับสภาพเส้นผม
       (4) คาโมมายล์ (Chamomile) ชื่อทางวิทยาศาสตร์ Chamomilla recutita L. เป็นสมุนไพรที่ใช้เป็นยาและเครื่องสำอาง ดอกคาโมมายล์มีน้ำมันหอมระเหย สารสำคัญในน้ำมันหอมระเหยคือ อะซูลีน (Azulene) ในอดีตใช้ดอกคาโมมายล์ผสมน้ำอาบช่วยบรรเทาอาการโรคผิวหนังสำหรับผิวแพ้ง่าย และยับยั้งอาการอักเสบ
       (5) ฮ็อพส์ (Hops) ชื่อทางวิทยาศาสตร์ Humulus lupulus L. ดอกฮ็อพส์มีน้ำมันหอมระเหยแทนนิน ไฟโตเอสโตรเจน ดอกฮ็อพส์ใช้ผสมน้ำอาบช่วยลดการระคายเคืองผิวหนัง และใช้เป็นส่วนผสมในแชมพู น้ำมันใส่ผม และครีมทาผิว
 
                   
 
                                                     ลาเวนเดอร์ (Lavender)                                                                        คาโมมายล์ (Chamomile)
     (ที่มา : http://perfectogift.com/blog/wp-content/uploads/2015/05/Lavender-Oil.jpg)   (ที่มา : https://www.chemipan.com/home/images/german-chamomile.jpg)
 
       การนำส่วนต่างๆ ของพืชสมุนไพรมาใช้ในเครื่องสำอาง ควรใช้อย่างถูกต้อง ไม่ว่าจะเป็นส่วนราก ต้น ใบ ดอก ผล ยาง หรือทุกส่วนของต้นรวมกัน เนื่องจากส่วนประกอบของพืชที่นำมาใช้นั้น แต่ละส่วนจะมีความเฉพาะในการใช้ประโยชน์แตกต่างกัน ปัจจุบันมีงานวิจัยที่เกี่ยวกับสมุนไพรมากมาย ทำให้สามารถทราบองค์ประกอบทางเคมีของพืชแต่ละชนิด ซึ่งใช้เป็นหลักฐานทางวิทยาศาสตร์สำหรับช่วยพิจารณาในการนำสมุนไพรมาใช้ประโยชน์ เพราะประสิทธิภาพของสมุนไพรขึ้นอยู่กับชนิดและปริมาณสารสำคัญที่มีอยู่ในสมุนไพรนั้นๆ โดยองค์ประกอบทางเคมีจะเป็นส่วนสำคัญในการควบคุมคุณภาพของผลิตภัณฑ์สมุนไพร แบ่งออกเป็น 2 กลุ่มใหญ่ๆ คือ
       (1) สารปฐมภูมิ (Primary metabolites) เป็นสารที่พบทั่วไปในพืช เป็นผลผลิตจากกระบวนการสังเคราะห์แสง (Photosynthesis) เช่น คาร์โบไฮเดรต ไขมัน โปรตีน เม็ดสี     และเกลืออนินทรีย์ เป็นต้น
       (2) สารทุติยภูมิ (Secondary metabolites) หรือสารธรรมชาติ (Natural products) เป็นส่วนประกอบที่มีลักษณะค่อนข้างพิเศษ พบต่างกันในพืชแต่ละชนิด อาจเกิดมาจากกระบวนการชีวสังเคราะห์ (Biosynthesis) โดยมีเอนไซม์เข้าร่วม สารประกอบกลุ่มนี้ เช่น แอลคาลอยด์ แอนทราควิโนน และน้ำมันหอมระเหย เป็นต้น
       ส่วนใหญ่กลุ่มสารทุติยภูมิเป็นสารธรรมชาติที่แสดงฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา และประโยชน์ทางเครื่องสำอาง แต่จากการวิจัยพบว่า กลุ่มสารปฐมภูมิบางตัวสามารถแสดงฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา และประโยชน์ทางเครื่องสำอาง  ได้เช่นกัน จึงอาจแบ่งสารธรรมชาติที่พบเหล่านี้ตามโครงสร้างเคมีออกเป็น 7 กลุ่ม คือ คาร์โบไฮเดรต (Carbohydrates) แอลคาลอยด์ (Alkaloids) ไกลโคไซด์ (Glycosides) แทนนิน (Tannins) น้ำมันหอมระเหย (Volatile oil, Essential oil) ไขมัน (Fats and Fixed oils)  เรซินและบาลซัม (Resins and Balsams)
       เครื่องสำอางที่มีส่วนผสมของสมุนไพรได้รับความนิยมเป็นอย่างกว้างขวาง โดยเฉพาะธุรกิจเสริมความงามเกี่ยวกับการนวดและสปา การใช้พืชสมุนไพรที่มีในประเทศช่วยให้เกษตรกรไทยมีรายได้เพิ่มสูงขึ้น อนุรักษ์ภูมิปัญญาไทย รวมถึงช่วยลดการนำเข้าสารเคมีบางชนิดจากต่างประเทศ แต่ผู้บริโภคก็ควรเลือกใช้ผลิตภัณฑ์ในการดูแลความสะอาดร่างกาย หรือบำรุงความงามจากสมุนไพร โดยคำนึงถึงจุดมุ่งหมายของการใช้ ราคาไม่แพงจนเกินไป ผลิตภัณฑ์มีคุณภาพและมีความปลอดภัย อีกทั้ง ต้องสังเกตฉลากของผลิตภัณฑ์ให้ละเอียดรอบคอบด้วย
 
เอกสารอ้างอิง
คณะเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี. บทที่ 7 พืชสมุนไพรเครื่องสำอาง.  [ออนไลน์]  
       [อ้างถึงวันที่ 14 ธันวาคม 2559]  เข้าถึงจาก : http://www.technologyudru.com/images/column_1280376579/Colum7.pdf
พรสวรรค์  ดิษยบุตร. สมุนไพรที่ใช้ในเครื่องสำอาง. เครื่องสำอางจากสมุนไพร
       กรุงเทพฯ : สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย, 2546, หน้า 15-16. 
วันชัย  ศรีวิบูลย์ และคณะ. สมุนไพรธรรมชาติที่นำมาใช้ในผลิตภัณฑ์เครื่องสำอาง Phytocosmetic เล่ม 1.  
       [ออนไลน์]  [อ้างถึงวันที่ 14 ธันวาคม 2559]  เข้าถึงจาก : http://elib.fda.moph.go.th/fulltext2/word/14181_1/1.pdf
สำนักควบคุมเครื่องสำอางและวัตถุอันตราย สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสุข. 
       ฐานข้อมูลสมุนไพรไทยที่ใช้ทางเครื่องสำอาง.  [ออนไลน์]  [อ้างถึงวันที่ 14 ธันวาคม 2559]  เข้าถึงจาก : http://tmpcd.fda.moph.go.th/